Tắc động mạch võng mạc là tình trạng tắc nghẽn động mạch nuôi dưỡng võng mạc. Người bệnh không thấy đau và tự nhiên mất thị lực đột ngột một mắt hoặc 2 mắt (thường chiếm tỉ lệ thấp 2%).

Tắc động mạch võng mạc là bệnh nguy hiểm

Tắc động mạch trung tâm võng mạc là bệnh cấp cứu trong nhãn khoa, thường gặp ở bệnh nhân khoảng 60 tuổi, nam gặp nhiều hơn nữ. Bệnh tắc động mạch trung tâm võng mạc nếu không được xử lí kịp thời có thể dẫn đến tổn thương thị lực vĩnh viễn. Nếu được can thiệp điều trị kịp thời có thể tăng khả năng phục hồi thị lực, tuy nhiên tiên lượng vẫn nặng. Tắc động mạch trung tâm võng mạc là dấu hiệu báo trước của bệnh toàn thân cần được khám và điều trị sớm.

• Cục nghẽn mạch có 3 loại chính là cục nghiễn cholesteron, cụ nghẽn canxi và cục nghẽn tiểu cầu - fibrin. Tất cả đềy thấy ở trong mạch máu. Cục nghẽn cholessterol(mảng Hollenhorts) thường óng ánh màu da cam và thấy ở chỗ phân nhánh mạch máu VM. Chúng xuất hiện từ các mảng vữa bị loét, thường từ các DM cảnh. Cục nghẽn canxi có màu trắng và thường gây ra nhồi máu võng mạc ở chu vi. Thường xuất hiện từ các van tim. Cục nghẽn tiểu cầu - fibrin có màu trắng đục và thường xuất hiện từ các mảng vữa ở các động mạch cảnh.
• Huyết khối

Huyết khối là hiện tượng hình thành nên cục máu đông

• Viêm động mạch tế bào khổng lồ: Có thể gây tắc động mạch trung tâm võng mạc, tắc động mạch mắt, hoặc bệnh TTK thiếu máu cục bộ.
• Các bệnh mạch máu colagen khác: Lupus ban đổ hệ thống, viêm đa động mạch nút, ..v..vv.
• Tình trạng tăng đông máu: Bệnh tăng hồng cầu, bệnh đa u tủy, hội chứng kháng photpholipid, đột biến prothrombin, tăng cryoglobulin huyết, yếu tố Vleiden, kháng protein C hoạt hóa, tăng homocytein huyết, thiếu protein C và S, dột biến antithrombin II,…
• Các nguyên nhân hiếm gặp: bệnh migrain, bệnh Behcet, giang mai bệnh hồng cầu hình liềm.
• Chấn thương

Bệnh nhân có biểu hiện mất thị lực đột ngột ở mộ mắt, không đau nhức. 94% số mắt thị lực chỉ còn ĐNT đến phân biệt sáng tối. Xảy ra trong vài giây, có thể có tiền sử mù thoáng qua.

20% trường hợp có bó hoàng điểm - gai thị được nuôi dưỡng bởi động mạch thể mi - võng mạc, thì còn thị lực trung tâm.

Máy chụp OCT kiểm tra mắt

Khám:

• Phản xạ đồng tử liên đới hướng tâm tổn thương nặng ( đồng tử Marcus Gunn)
• Đáy mắt:

• Thu nhỏ đọng ,mạch và tĩnh mạch. Cọt máu ở động mạch và tĩnh mạch bị ứ trệ tuần hoàn và phân đoạn ( hình ảnh toa xe chở thú : cattle –trucking).
• Võng mạc phù trắng lan rộng.
• Hoàng điểm màu anh đào “Dấu hiệu Chery - red spot” màu đỏ da cam của vùng hấc mạc, tại hoàng điểm võng mạc mỏng, tương phản với vũng võng mạc nhạt màu xung quanh.
• 20% có nhánh động mạch thể mi - võng mạc: hoàng điểm còn giữ màu bình thường.

• Nếu thị lực sáng tối âm tính: gợi ý đến thiếu máu hắc mạc d tắc động mạch mắt phối hợp với tắc động mạch trung tâm võng mạc.

Cận lâm sàng:

• Làm ngay tốc độ máu lắng, protein phản ứng C và tiểu cầu để loại trừ viêm ĐM tế bào khổng lồ nếu người bệnh > 55 tuổi. Nếu bệnh sử và kết quả xét nghiệm phù hợp với viêm động mạch tế bào khổng lồ thì bắt đầu steroid toàn thân liều cao.
• Kiểm tra huyết áp
• Các xét nghiệm máu khác: Đường máu lúc đói, hemoglobin A1C, công thức máu, PT/PTT. Ở những bệnh nhân dưới 50 tuổi hoặc có những yếu tố nguy cơ hoặc khám toàn thân có bất thường thì cần xét nghiệm lipid máu, ANA (kháng thể kháng nhân), yếu tố dạng thấp, các test giang mai (RPR hoặc VDRL và FTA-ABS haowcj xét nghiệm kháng thể giang mai đặc hiệu), điện di protein huyết thanh, điện di hemoglobin, hoặc đánh giá tình trạng tăng đông máu.
• Đánh giá động mạch cảnh bằng siêu âm Doppler 2 chức năng.
• Khám tim và ghi điện tim, siêu âm tim, theo dõi bằng máy Holter.
• Có thể chụp mạch huỳnh quang, OCT và/ hoặc điện võng mạc để xác định chẩn đoán.

Nguyên tắc chung:

• Tìm nguyên nhân gây bệnh tắc động mạch trung tâm võng mạc và điều trị theo nguyên nhân gây bệnh là chính.

• Điều trị tại mắt.

Điều trị cụ thể:

• Nếu phát hiện thấy cục nghẽn mạch tại động mạch võng mạc thì cần chuyển người bệnh ngay cho bác sĩ nội khoa hoặc thần kinh để xử lí đôt quỵ, làm đầy đủ các xét nghiệm như ở trên tìm nguyên nhân và điều trị theo các nguyên nhân.
• Nếu nghi viêm động mạch tế bào khổng lồ: cần dùng ngay steroid toàn thân liều methylprednisolone 250mg tiêm tĩnh mạch 6 giờ/ lần cho 12 liều, sau đó chuyển sang prednison 80 đến 100 mg/ ngày. Cần lấy bệnh phẩm sinh thieeys động mạch thái dương trong vòng 1 tuần sa khi bắt đầu dùng steroid.
• Để điều trị các dấu hiệu và triệu chứng ở mắt, các biện pháp dưới đây được coi là có thể cải thiện nếu được thực hiện sớm trong vòng 90-120 phút sau khi xảy ra tắc mạch trung tâm võng mạc. Tuy nhiên, không có biện pháp nào tỏ ra hiệu quả trong các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng, do đó không nên coi là tiêu chuẩn của chăm sóc.

1. Xoa bóp nhãn cầy ngay bằng kính tiếp xúc soi đáy mắt hoặc ngón tay.
2. Chọc tiền phòng
3. Hạ nhãn áp bằng Acetazolamid 500mg tiêm tĩnh mạch hoặc uống 2 viên 250mg, hoặc một thuốc chẹn beta (td. Timolol hoặc levobunolol 0,5% 1-2 lần/ ngày).

Tiên lượng

• Bệnh có tiên lượng xấu do thiếu máu võng mạc. Chỉ khoảng 30% trường hợp thị lực cải thiện có thể nhìn thấy, nếu điều trị sớm trong vòng 90-120 phút.
• Sau vài tuần võng mạc phù trắng và hoàng điểm màu anh đào mất dần đi mặc dù động mạch vẫn thu nhỏ.
• Những lớp màng trong của võng mạc teo dần cuối cùng gây teo gai và mất thị lực
• Có thể xuất hiện tân mạch mống mắt, cần làm laser PRP, khoảng 2% có tân mạch gai thị.

Theo dõi

• Theo chỉ dẫn của các bác sĩ nội khoa và/hoặc thần kinh.
• Khám lại mắt dau 1 đến 4 tuần, kiểm tra phát hiện tân mạch ở móng mắt/đĩa thị/góc tiền phòng/võng mạc, nó xuất hiện ở 20% bệnh nhân với thời gian trung bình 4 tuần sau khởi phát. Nếu có tân mạch thì quang đông võng mạc và/hoặc dùng thuốc kháng VEGF.