Hội chứng ống cổ chân hay hội chứng đường hầm cổ chân (tarsal tunnel syndrome) là một bệnh lý thần kinh có liên quan đến sự chèn ép của thần kinh chày sau trong đường hầm cổ chân. Nó tương tự như hội chứng ống cổ tay mặc dù ít phổ biến hơn nhiều.

Tỷ lệ mắc hội chứng đường hầm cổ chân vẫn chưa được biết rõ. Đây là một bệnh tương đối hiếm và thường ít được chẩn đoán giai đoạn sớm. Tỷ lệ này ở nữ cao hơn nam và có thể gặp ở mọi lứa tuổi.

Giải phẫu đường hầm cổ chân

Thần kinh chày sau khi chạy từ mặt sau cẳng chân xuống bàn chân qua ống cổ chân (trước vào ống cổ chân có tác nhánh gót trong), đây là một rãnh hẹp ở bên trong cổ chân và được tạo bởi xương và các mô mềm. Thành ngoài ống cổ chân là mạc giữ gân gấp, thành trong là xương. Bên trong ống cổ chân có thần kinh chày sau, gân cơ, động tĩnh mạch chày sau:

Chi phối cảm giác da lòng bàn chân

- Tại đây thần kinh chày sau tách ra các nhánh tận là: thần kinh gan chân ngoài và thần kinh gan chân trong có chức năng vận động và cảm giác chủ yếu lòng bàn chân.

- Dây gan chân ngoài: vận động tất cả cơ ở gan chân trừ ở mô cái và cơ giun 1 và mang cảm giác cho 1 ngón rưỡi tính từ ngón út.

- Dây gan chân trong: vận động các cơ ở mô cái cơ giun 1 và 2 và mang cảm giác cho 3 ngón chân rưỡi tính từ ngón cái.

- Tại ống cổ chân sự chèn ép dây thần kinh chày sau hoặc 1 trong 2 nhánh tận của nó gây hội chứng đường hầm ống cổ chân.

- Dị dạng bàn chân: có thể kéo căng dây thần kinh chày

- Tổn thương xương lành tính trong đường hầm cổ chân

- Giãn tĩnh mạch bao quanh dây thần kinh chày, gây chèn ép lên dây thần kinh

- Viêm khớp vùng cổ chân, viêm vao gân trong ống cổ chân

Viêm khớp vùng cổ chân, viêm vao gân trong ống cổ chân là nguyên nhân dẫn đến hội chứng ống cổ chân

- Khối bất thường trong ống cổ chân: như khối u hoặc u mỡ

- Chấn thương hoặc vi chấn thương: bong gân mắt cá chân hoặc gãy xương - viêm và sưng từ đó dẫn đến hội chứng đường hầm cổ chân

- Biến chứng thần kinh của bệnh tiểu đường

Đau vùng gan bàn chân tùy theo diện chi phối cảm giác dây thần kinh gan bàn chân trong (phần trong gan bàn chân và ba ngón rưỡi tính từ ngón cái) hoặc diện chi phối cảm giác dây thần kinh gan chân ngoài (phần ngoài gan bàn chân và ngón út và nửa ngoài ngón 4) hoặc diện chi phối của cả 2 dây thần kinh này.

- Tính chất đau này có nguồn gốc thần kinh: đau kiểu bỏng rát, đau nhói, đau giật, dị cảm (như kim châm, kiến bò). Đau có xu hướng tăng dần theo thời gian.

- Các triệu chứng có thể tồi tệ hơn vào ban đêm, khi đi bộ hoặc đứng, hoặc sau khi hoạt động thể chất, và thường đỡ hơn khi nghỉ ngơi

- Giai đoạn nặng hơn có thể giảm hoặc mất cảm giác lòng bàn chân, teo cơ ô mô cái cơ giun ở gan bàn chân.

Đau vùng gan bàn chân tùy theo diện chi phối cảm giác dây thần kinh

Khám lâm sàng: Nghiệm pháp Tinel cổ chân dương tính

- Cách làm lấy búa phản xạ gõ vào vị trí ống cổ chân. Nghiệm pháp dương tính khi bệnh nhân đau tê giật lên các ngón chân hoặc lòng bàn chân.

- Nghiệm pháp này có: Độ nhạy thấp từ 25% đến 75%; độ đặc hiệu là 70% đến 90%.

Ngoài ra có thể thấy dấu hiệu toàn thân hoặc tại chỗ khác là nguyên nhân gây chèn ép thần kinh trong ống cổ chân.

Hội chứng đường hầm ống cổ chân thường tiến triển từ từ, nếu không được điều trị dứt điểm có thể dẫn đến tổn thương dây thần kinh chày vĩnh viễn và không thể phục hồi. Tổn thương thần kinh này khiến bệnh nhân có thể bị đau dai dẳng. Sau đó có thể phát triển yếu và teo cơ ảnh hưởng chức năng bàn chân.

- Chấn thương thể thao vùng cổ chân: thường vận động viên điền kinh, người chậy nhẩy nhiều ( chơi tennis, đá bóng )…

- Chấn thương trong lao động: người lao động chân tay, công việc đòi hỏi đứng lâu, đi nhiều, leo trèo nhiều…

- Chấn thương trong sinh hoạt: thường là người đi dầy dép cao gót…

Người đi dầy dép cao gót thường xuyên có nguy cơ cao bị hội chứng ống cổ chân

- Người bệnh lý viêm đa khớp, bệnh mô liên kết, thoái hóa khớp …

- Người mắc bệnh đái tháo đường, thừa cân béo phì, rối loạn chuyển hóa …

Thay đổi thói quen sinh hoạt, vận động hợp lý để tránh các tác động liên tục đến cổ chân sẽ giảm nguy cơ mắc hội chứng này.

Kiểm soát cân nặng hợp lý, có chế độ dinh dưỡng tăng cường các chất dinh dưỡng tốt cho xương khớp, giàu vitamin và khoáng chất.

Nếu công việc phải đứng hoạc đi nhiều cần cho bàn chân nghỉ ngơi trong vài phút, hoặc ít nhất là thay đổi tư thế đứng để giảm căng thẳng cho đường hầm cổ chân và dây thần kinh chày sau. Khi nghỉ ngơi tại nhà có thể massage thư giãn bàn chân.

Khi nghỉ ngơi tại nhà có thể massage thư giãn bàn chân để phòng bệnh

Luôn khởi động trước khi chơi thể thao hoặc vận động mạnh làm giảm các chấn thương cho cổ chân cũng như bàn chân.

Mang giày vừa vặn và dụng cụ chỉnh hình nếu cần thiết để giảm áp lực cho chân.Sử dụng băng quấn hoặc nẹp khi tham gia các hoạt động thể thao có thể làm giảm nguy cơ chấn thương cổ chân cao như đá bóng, chạy ...

Hội chứng đường hầm cổ chân là tổn thương thần kinh ít gặp do tổn thương thần kinh chày sau đoạn trong ống cổ chân. Bệnh thường ít được chẩn đoán sớm giai đoạn đầu của bệnh. Nếu nhận biết sớm có thể điều trị với tỉ lệ thành công cao tránh cách biến chứng về sau này.

Thăm dò cận lâm sàng

Xét nghiệm máu:

- Các xét nghiệm máu thường quy như: tổng phân tích tế bào máu ngoại vi, máu lắng, định lượng đường trong máu ….

Phương pháp chẩn đoán hình ảnh và thăm dò chức năng:

- Chụp X - quang thường quy cổ chân, bàn chân là phương pháp chẩn đoán hình ảnh ban đầu được lựa chọn. Có thể giúp xác định bất thường cấu trúc bao: gồm tổn thương xương hiện tại, tổn thương xương trước đó, diện khớp, hoặc dị dạng xương.

- Siêu âm cổ chân đánh giá ống cổ chân có thể được sử dụng để đánh giá cấu trúc mô mềm. Có thể quan sát thấy dây thần kinh và các phân nhánh của nó.

- Chụp cộng hưởng từ (MRI) không nhạy để chẩn đoán đường hầm cổ chân nhưng có thể giúp bao gồm hoặc loại trừ các nguyên nhân khác gây ra các triệu chứng của bệnh nhân.

Chụp cộng hưởng từ (MRI) không nhạy để chẩn đoán đường hầm cổ chân

- Siêu âm hoặc MRI có thể đánh giá các bất thường mô mềm khác bao gồm viêm gân hoặc viêm bao gân, u mỡ hoặc các khối u khác, giãn tĩnh mạch.

- Ghi điện cơ (electromyography - EMG) và đo dẫn truyền thần kinh ngoại vi (nerve conduction studies – NCS) thường không bình thường ở những bệnh nhân bị hội chứng đường hầm cổ chân.

Khi đo tốc độ dẫn truyền thần kinh có thể thấy kéo dài thời gian tiềm vận động và cảm giác, giảm tốc độ dẫn truyền vận động và cảm giác đoạn qua ống cổ chân của dây thần kinh gan chân trong hoặc dây thần kinh ngoài tùy theo mức độ và dây thần kinh bị tổn thương. Bất thường về cảm giác sẽ xuất hiện trước bất thường về vận động

Các chẩn đoán phân biệt của hội chứng đường hầm cổ chân rất rộng, gây khó khăn cho việc chẩn đoán. Bao gồm :

- Viêm gân Achilles

- Gai xương, viêm khớp của các khớp bàn chân

- Tình trạng viêm của dây chằng và mạc của bàn chân và mắt cá chân.

- Chèn ép rễ thần kinh L5 và S1

- Viêm cân gan chân

- Bệnh đa dây thần kinh

- Viêm bao hoạt dịch cổ chân

Hội chứng đường hầm cổ chân có thể được điều trị không cần phẫu thuật hoặc điều trị phẫu thuật. Quyết định này thường được hướng dẫn bởi căn nguyên của bệnh, mức độ mất chức năng của bàn chân và mắt cá chân, cũng như mức độ teo cơ.

Thay đổi lối sống

- Giày chỉnh hình có thể được sử dụng để điều chỉnh các bất thường về về bàn chân, giảm áp lực cho đường hầm cổ chân. Đệm gót chân có thể làm giảm lực kéo lên dây thần kinh bằng cách đảo ngược gót chân.

- An toàn trong thể thao được đặt ra, do các vi chấn thương vùng cổ chân là nguyên nhân của bệnh.

- Việc giảm cân là cần thiết, kiểm soát đường máu ở bệnh nhân đái tháo đường.. để hạn chế yếu tố nguy cơ của bệnh

Điều trị nội khoa

- Mục đích là để giảm đau, giảm viêm tại mô. Có thể sử dụng đá lạnh chườm vị trí đau đặc biệt tổn thương cấp tính. Thuốc giảm đau uống bao gồm acetaminophen (paracetamol) và thuốc chống viêm không steroid (NSAID) có thể hữu ích. Có thể thử dùng thuốc giảm đau thần kinh bao gồm gabapentin, pregabalin và thuốc chống trầm cảm ba vòng. Thuốc bôi cũng có thể được sử dụng, bao gồm lidocaine và NSAID.

- Các phương thức vật lý trị liệu có thể hữu ích

- Nếu có nang trong ống cổ chân có thể chọc hút dưới hướng dẫn của siêu âm. Tiêm corticosteroid vào đường hầm cổ chân có thể giúp giảm phù nề, nên tiêm dưới hướng dẫn siêu âm.

- Phẫu thuật được chỉ định nếu xử trí bảo tồn không giải quyết được các triệu chứng của bệnh nhân hoặc nếu xác định được nguyên nhân chính xác gấy bệnh (khối u…).

Xử trí phẫu thuật giải ép thành phần bên trong ống cổ chân

+ Xử trí phẫu thuật giải ép thành phần bên trong ống cổ chân. Tỷ lệ thành công của phẫu thuật thay đổi từ 44% đến 96%.

+ Các yếu tố liên quan đến tiên lượng điều trị phẫu thuật

Bệnh nhân có các triệu chứng do tổn thương chiếm không gian đường hầm ống cổ chân thường đáp ứng tốt với xử trí phẫu thuật.

Giảm tốc độ dẫn truyền dây thần kinh chày sau đoạn qua ống cổ chân được dự báo là liệu pháp bảo tồn thất bại.

Những bệnh nhân có dấu hiệu Tinel dương tính trước khi phẫu thuật có xu hướng đáp ứng tốt hơn với giải áp phẫu thuật so với những người không có. Những bệnh nhân trẻ hơn và những người có tiền sử triệu chứng ngắn, được chẩn đoán sớm, căn nguyên rõ ràng và không có bệnh lý mắt cá chân trước đó có xu hướng đáp ứng tốt hơn với phẫu thuật