1. Đặc điểm sinh học cây bồ hòn

Bồ hòn (vô hoạn, bòn hòn) thuộc họ Bồ hòn, thân gỗ to, khả năng chịu nước kém, cao khoảng 5 - 30m. Lá bồ hòn thuộc dạng kép lông chim, mọc so le. Hai mặt của lá bồ hòn đều có gân nổi rõ, gốc lá lệch, đầu lá nhọn, mép nguyên.

Hòa bồ hòn mọc thành cụm từ chùy hoặc đầu cành, màu lục nhạt. Đài hoa ít lông, gồm 5 răng. Tràng hoa bồ hòn dạng hình trứng, 5 cánh, gốc tràng hoa mang vảy ngắn chứa lông. Hoa gồm 8 nhị, dài và cong hơn so với tràng. Bầu hoa gồm 3 ô. Mùa ra hoa bồ hòn vào tháng 7 - 9.

Quả bồ hòn hình cầu, dạng hạch. Lớp vỏ bên ngoài quả bồ hòn tương đối dày, khi có màu nâu, sần sùi và nhăn nheo. Trong quả có 1 hạt duy nhất hình cầu, bóng, màu đen. Lớp thịt bên trong quả dày, vị đắng. Cây thường cho quả vào tháng 10 - 12.

Cây bồ hòn có mặt nhiều ở Ấn Độ, Srilanka, Malaysia. Ở nước ta, bồ hòn được tìm thấy nhiều ở các tỉnh miền Trung, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Bắc Giang,...

Hình ảnh nhận diện quả và vỏ bồ hòn

2. Thành phần hóa học và công dụng của quả bồ hòn

2.1. Thành phần hóa học trong quả bồ hòn

Thịt bên trong quả bồ hòn dạng bột màu trắng, là chất vô định hình, chứa saponozit 18%. Saponin trong quả bồ hòn có dược tính mạnh, nhất là Saponosid A, B, E,... Hạt bồ hòn chứa dầu béo 9 - 10%.

2.2. Công dụng của quả bồ hòn

2.2.1. Công dụng của quả bồ hòn theo Y học hiện đại

Cao chiết xuất từ quả bồ hòn có khả năng kháng khuẩn cao bởi có thể ức chế vi nấm Staphylococcus aureus, Staphylococcus pyogenes, Staphylococcus viridans,… hoặc vi khuẩn Corynebacterium diphtheriae, Diplococcus pneumoniae,... 

Thành phần Ethanol từ cao chiết quả bồ hòn còn có thể ức chế vi khuẩn bạch hầu, phế cầu khuẩn, liên cầu tan huyết,... Chiết xuất vỏ khô của quả bồ hòn chứa hoạt tính có khả năng kháng nấm C. glabrata, C. albicans,... (nguồn: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3888673)

Sử dụng cao lỏng bồ hòn trên vùng da bị bỏng do nhiệt cho thấy vết bỏng không có dấu hiệu nhiễm trùng, tăng tốc độ lên da non. Dùng cao bồ hòn dạng dược liệu trong các lần đầu có thể gây cảm giác xót và nóng da. Quả bồ hòn còn được dùng nhiều để giặt quần áo thay cho xà phòng.

2.2.3. Công dụng của quả bồ hòn theo Y học cổ truyền

Y học cổ truyền cho rằng quả bồ hòn có tính mát, vị đắng, quy kinh thuộc tỳ và phế, có công dụng sát trùng. Phần hạt của quả bồ hòn có thể chữa đau răng.

Dân gian Ấn Độ dùng vỏ quả bồ hòn trộn mật ong rồi vo viên 2g, dùng với liều 1 viên/lần, ngày 2 viên với sữa nóng để chữa viêm phổi. Người dân Nepal dùng vỏ quả bồ hòn tươi giã nát chữa nấm, chữa ghẻ bằng cách đắp trực tiếp lên vùng da bị bệnh.

Quả bồ hòn có thể dùng nguyên trái hoặc tán thành dạng bột mịn làm dược liệu

3. Cách sử dụng dược liệu quả bồ hòn chữa bệnh

3.1. Cách sử dụng

Sau khi được thu hoạch, quả bồ hòn có thể để nguyên hoặc bóc tách lấy hạt và vỏ riêng. Ở dạng quả nguyên thường được phơi khô để dùng. Ở dạng bóc tách, phần thịt đem xâu vào que tre để sấy hoặc phơi khô dùng dần. Hạt quả bồ hòn cần được sấy hoặc phơi khô sau đó sử dụng làm dược liệu. Liều dùng quả bồ hòn không quá 9g/ngày.

3.2. Một số bài thuốc dân gian chữa bệnh từ quả bồ hòn

- Chữa viêm họng, viêm amidan

+ Nguyên liệu: 1 nắm nhỏ vỏ quả bồ hòn khô.

+ Cách thực hiện: rửa sạch vỏ quả bồ hòn sau đó nhai và nuốt phần nước, bỏ phần bã. Hoặc có thể làm theo cách khác là sắc vỏ quả bồ hòn để lấy nước uống nhiều lần trong ngày.

- Chữa nấm da, ghẻ lở, làm lành vết thương

+ Nguyên liệu: 1 lượng bằng nhau gồm: vỏ quả bồ hòn, hạt củ đậu, bột diêm sinh; 1 thìa cà phê dầu lạc.

+ Cách thực hiện: vỏ quả bồ hòn cùng với hạt củ đậu đem tán thành bột mịn rồi trộn với 2 nguyên liệu còn lại cho sánh mịn sau đó đem bôi lên da, 3 lần/ngày.

- Chữa tiểu nhiều, tiểu ra máu

+ Nguyên liệu: vỏ quả bồ hòn.

+ Cách thực hiện: vỏ quả bồ hòn đem sắc với một lượng vừa đủ để chắt lấy một lượng nhỏ nước và uống, liên tục trong 2 tuần. 

- Chữa hôi miệng, nhức răng

+ Nguyên liệu: 5g hạt bồ hòn.

+ Cách thực hiện: hạt bồ hòn khô đem giã nát, nghiền bột mịn, pha thêm chút nước rồi súc miệng hàng ngày.

Bị đau nhức răng có thể pha bột quả bồ hòn với nước để súc miệng sát khuẩn

4. Lưu ý để sử dụng quả bồ hòn an toàn

- Quả bồ hòn có tính tẩy rửa cao nên khi sử dụng không được để dính vào mắt, không nuốt với lượng lớn. 

- Tránh dùng quả bồ hòn để chữa bệnh ở thai phụ.

- Không nên dùng quả bồ hòn để chế biến thực phẩm.

Nếu quả bồ hòn được dùng làm chất tẩy rửa thì cần dùng với nhiệt độ cao để tiết ra chất saponin. Kết thúc quá trình tẩy rửa cần xả bằng nước lạnh để quả bồ hòn không tiết ra xà phòng. Sau khi giặt quần áo trắng bằng nước bồ hòn vẫn giặt lại với xà phòng để tránh ố vàng.

Vỏ từ quả bồ hòn sau khi dùng có thể tái sử dụng bằng cách phơi khô rồi cho vào chậu cây để phân hủy tự nhiên, giúp bảo vệ môi trường.

Nước bồ hòn đun sôi để nguội bạn không nên để quá lâu, chỉ nên dùng trong 1 - 2 tuần phụ thuộc vào điều kiện thời tiết vì có thể xảy ra tình trạng ôi thiu, lên men.

Các bài thuốc chữa bệnh từ quả bồ hòn được giới thiệu trên đây đều do dân gian lưu truyền, chưa có căn cứ khoa học khẳng định về hiệu quả và tính an toàn. Mọi trường hợp dùng quả bồ hòn chữa bệnh đều cần có bác sĩ chuyên môn thăm khám và chỉ định cụ thể.

Quý khách hàng có nhu cầu thăm khám cùng bác sĩ chuyên khoa của Hệ thống Y tế MEDLATEC có thể liên hệ đặt lịch trước qua tổng đài 1900 56 56 56.