1. Đặc điểm sinh học cây hương bài

Cây hương bài(Dianella ensifolia), thuộc họ lúa, còn được nhiều người gọi là cây rẻ quạt, dẻ quạt, huệ rừng hoặc hương lâu,... Nguồn gốc của cái tên hương bài xuất phát từ việc sử dụng cây làm hương để thắp và hình dáng cây tương đối giống cỗ bài.

Cây hương bài có quả xanh rất dễ nhận diện

Chiều cao trung bình mỗi cây hương bài khoảng 0.5 - 1m. Rễ cây nằm ngang. Lá cây mọc tỏa ra từ bên thân như trước quạt, mọc so le, hình mác, dài 40 - 70cm, rộng 1.5 - 5cm, ôm thân và không có cuống.

Hoa cây hương bài mọc thành cụm, dài 10 - 20cm, màu vàng nhạt hoặc tím. Nụ hoa có hình dáng hơi giống quả trứng. Quả hương bài màu đỏ tía hoặc xanh đen, mọng, bên trong chứa 1 - 3 hạt hình quả trứng.

Cây hương bàiở nước ta chủ yếu tìm thấy ở Thái Bình, Hà Tĩnh, Nghệ An, Thanh Hóa. Loài cây này phù hợp sống ở vùng đất mùn, đất vườn, ra hoa vào tháng 6 - 7, cuối mùa thu sẽ đào thân lấy rễ để phơi khô và làm hương. Cũng có nơi dùng rễ hương bài làm bã để diệt động vật gặm nhấm trong đó có chuột.

Tránh nhầm lẫn xạ can với cây hương bài vì cả hai loại cây này tương đối giống nhau và đều có tên gọi là rẻ quạt. Xét về mặt công dụng dược liệu thì hai loại này không giống nhau.

2. Công dụng và cách dùng cây hương bài

2.1. Thành phần hóa học trong cây hương bài

Rễ cây hương bàichứa khoảng 2 - 3% tinh dầu. Tuy nhiên, đây là loại tinh dầu sánh, có độ sôi cao và tỷ trọng tương đương với nước nên chưng cất hơi nước chỉ có thể thu được khoảng 0.34 - < 1% tinh dầu.

Hương bài chứa nhiều thành phần tinh dầu nên mùi hương rất bền

Ưu điểm của tinh dầu hương bài là mùi quyện sánh, thơm và bền. Tinh dầu của cây hương bài có tính chất hơi khác tùy theo vùng trồng và hình thức chưng cất. Trong thành phần tinh dầu của dược liệu này có chứa vetiron, vetiveron hoặc vetivon; rượu vetiverol và vetirol; axit benzoic, vetiven và các sesquitecpen. Năm 1940 - 1941, nghiên cứu của Perrotet và Peau Naves xác định được trong cây hương bài có tinh dầu vetiven, furfurol, vetivenol, ancol metylic, axit benzoic dạng este của vetivenol và các axit vetivenic.

2.2. Cách khai thác dược liệu cây hương bài

Dược liệucây hương bàithường được thu hoạch phần thân rễ và rễ vào cuối mùa thu để sử dụng. Rễ sau khi đào lên sẽ được rửa sạch, phơi khô, bảo quản trong túi kín, ở nơi khô thoáng để lấy dược liệu dùng khi cần đến.

2.3. Cách dùng dược liệu hương bài

Trong dân gian chủ yếu lưu truyền cách dùng dược liệu cây hương bài ở dạng tán hoặc giã thành bột nhuyễn để đắp lên da trịmụn nhọt. Nước nấu từ rễ cây hương bài có thể dùng để tắm trị ngứa ngáy, lở loét ngoài da vàbệnh ghẻ. Đây là thảo dược có độc tính cao nên không được phép dùng để sắc uống.

Hiện chưa tìm thấy bài thuốc nào từ dược liệu này. Rễ hương bài thường được đem đi chưng cất lấy tinh dầu làm xà phòng, kem dưỡng, nước hoa,... và đồng thời cũng có thể nấu nước gội đầu vừa làm thơm vừa giúp tóc thêm mượt mà. Hương thơm tự nhiên của cây hương bài cũng có tác dụng xua đuổi sâu bọ, gián trong tủ sách, tủ bếp, tủ quần áo,...

Rễ hương bài chủ yếu được người dân phơi khô rồi trộn cùng bã mía và các loại cây hương thơm khác để làm hương thắp. Nhiều nơi đốt hương bài thay cho trầm hương vì mùi hương dễ chịu, tạo cảm giác thư giãn, khoan khoái, nhẹ người.

Cây hương bài phơi khô kết hợp cùng các nguyên liệu khác để làm hương

Ở Ấn Độ, người dân thường dùng nước sắc rễ cây hương bài để chữa bệnh gan, hạ sốt. Tại Malaysia, phần rễ hương bài được nghiền thành bột mịn rồi làm ẩm và đắp trực tiếp lên bụng phụ nữ sau sinh; cây hương bài cũng được dùng để nấu nước xông, đốt lá hoặc rễ lấy tro rồi cho nước vào để tạo thành dạng bột dẻo sau đó đem chữa mụn rộp mọc vòng.

Người dân Nuven Caledoni dùng lá cây hương bài đem giã nhuyễn để đắp sau đó băng gạc kín lại ở các vết lở loét. Một số nước khác dùng lá cây hương bài giã nát để đắp lên nốt mụn nhọt. Người dân Thái Lan dùng rễ cây hương bài chữa bệnh thận. Người dân Trung Quốc dùng lá cây hương bài đắp ngoài da chữabệnh nấm dađầu, sưng mủ trên da,...

Một số tỉnh vùng Hoa Nam - Trung Quốc và người dân Nghệ An nước ta lấy rễ cây hương bài giã nhuyễn, vắt lấy nước tẩm vào gọi, phơi khô rồi tẩm lại thêm 2 lần nữa, rang gạo cho thơm để làm thức ăn bẫy chuột. Cũng có khi người ta lấy dịch chiết ở lá và thân hương bài trộn cùng cơm rồi sao vàng, phơi khô để diệt chuột.

2.4. Cách làm hương từ cây hương bài

Hương bài với mùi hương dễ chịu, nhẹ nhàng, được rất nhiều người ưa chuộng, thường được chọn dùng để thắp vào dịp Lễ Tết. Cách làm hương từcây hương bàinhư sau:

- Chuẩn bị: 1kg rễ hương bài khô, 1kg gỗ trầm hương, 5kg bã mía khô, 1kg vỏ cây bưởi khô, 300g đại hồi, 300g cây bạch đàn và 300g quế chi.

- Cách làm hương: toàn bộ nguyên liệu khi đã được chuẩn bị đủ thì đem phơi khô rồi xay thành dạng bột mịn. Phần bột này sẽ hòa với nước và bột keo sau đó cuộn vào thanh tre, nứa để làm chân hương. Kết thúc quá trình, hương được phơi thật khô rồi mới dùng để thắp.

Đến nay, các nghiên cứu khoa học vềcây hương bàivẫn còn rất ít. Phần rễ và quả cây hương bài có chứa độc tính, có thể gây tử vong nếu chẳng may ăn phải. Vì thế, không nên tự ý dùng dược liệu này để chữa bệnh, cần tránh xa tầm tay của trẻ nhỏ. Nếu bạn muốn tìm hiểu để áp dụng cách chữa trị nào với cây hương bài thì nên hỏi ý kiến thầy thuốc đông y uy tín để biết cách dùng an toàn và hiệu quả.

Quý khách hàng có nhu cầu thăm khám tạiHệ thống Y tế MEDLATECcó thể liên hệ tổng đài1900 56 56 56để được xác nhận lịch hẹn nhanh chóng.